لورامید چیست: لورامید (Lauramide) یک ترکیب شیمیایی آلی از خانواده آمیدها است که به طور گسترده در صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. در ادامه به بررسی جامع این ماده میپردازیم:

فرمول شیمیایی و ساختار لورامید

در ادامه تعریف لورامید چیست و نکات ترکیباتی آن، خوب است بدانید نام شیمیایی این ماده لورامید (Lauramide) یا دودکانامید (Dodecanamide) است. فرمول مولکولی آن به صورت C₁₂H₂₅NO است و یک زنجیره هیدروکربنی ۱۲ کربنه (اسید لوریک/دودکانوئیک) متصل به گروه آمید می باشد.

ویژگی های فیزیکی و شیمیایی لورامید

لورامید از نظر ظاهری شبیه به پودر سفید یا بلورهای جامد است. نامحلول در آب بوده، اما در حلال های آلی مانند اتانول، متانول و کلروفرم محلول است. نقطه ذوب آن حدود ۱۰۰ تا ۱۰۵ سانتی گراد بوده و در دمای اتاق پایدار است، اما در حضور اسیدها یا بازهای قوی هیدرولیز می شود. هیرولیز یک واکنش شیمیایی است که در آن یک مولکول آب برای تجزیه یک ترکیب بزرگتر به اجزای کوچکتر استفاده می‌ شود. لورامید به دلیل گروه قطبی آمید و زنجیره غیرقطبی آلی، خاصیت سورفکتانت دارد.

نقش لورامید در مواد شوینده

لورامید به عنوان یک سورفکتانت غیر یونی و تقویت کننده کف در فرمولاسیون دترجنت ها استفاده می شود. کاربردهای اصلی آن عبارتند از:

الف. تثبیت و تقویت کف: افزایش پایداری و دوام کف در شامپوها و مایع های ظرفشویی را ایجاد می کند.

لورامید با تشکیل یک لایه محکم در اطراف حباب‌های هوا، از ترکیدن سریع کف جلوگیری می‌کند. این ویژگی در محصولاتی مثل شامپو، مایع ظرفشویی و فوم‌ های شست‌ و شو بسیار مهم است.

در ترکیب با سورفکتانت‌ های آنیونی (مثل SLS/SLES)، لورامید باعث ایجاد کف غلیظ و پایدار می‌شود. به‌ همین دلیل در شامپو های مخصوص موهای چرب و مایع‌های ظرفشویی استفاده می‌ شود.

ب. کمک به حذف چربی:

گروه آمید به چربی ها و آلودگی های غیرقطبی متصل شده و آنها را امولسیونه می کند.

ج. کاهش کشش سطحی:

لورامید بهبود پخش شدن شوینده روی سطوح را پدید می آورد.

لورامید دارای یک سر قطبی (گروه آمید -CONH2 ) و یک دم غیرقطبی (زنجیره ۱۲ کربنه هیدروکربنی) است. این ساختار دوگانه (آمفیفیلیک) باعث می‌ شود مولکول‌های لورامید در فصل مشترک آب-چربی قرار بگیرند و کشش سطحی را کاهش دهند.

بخش هیدروکربنی لورامید به مولکول‌های چربی (غیرقطبی) متصل می‌شود، درحالی‌که بخش آمید آن با آب (قطبی) برهمکنش دارد. این ویژگی باعث می‌ شود چربی‌ها در آب امولسیونه شده و به‌ راحتی شسته شوند.

د. سازگاری با پوست:

به دلیل ملایم بودن، در شوینده های بدن و صورت کاربرد دارد.

» مطلب مرتبط: ترکیب سورفکتانت‌ در شوینده‌ ها (شامپو، مایع ظرفشویی، دستشویی)

تأثیر لورامید در انواع شوینده‌ ها

شامپو و محصولات مراقبت از مو

پاک‌ کنندگی ملایم: برخلاف سورفکتانت‌ های قوی مثل سدیم لوریل سولفات (SLS)، لورامید پوست سر را کمتر تحریک می‌ کند. به‌همین دلیل در شامپوهای مخصوص پوست‌های حساس و کودکان کاربرد دارد.

نرم‌ کنندگی مو: لورامید با تشکیل یک لایه نازک روی مو، به کاهش الکتریسیته ساکن و نرم شدن مو کمک می‌کند.

مایع ظرفشویی و پاک‌کننده‌های خانگی

حذف چربی‌ های سرسخت: در ترکیب با سورفکتانت‌های آنیونی، قدرت پاک‌کنندگی را افزایش می‌دهد. به‌ویژه در مایع‌های ظرفشویی مخصوص چربی‌های غذایی مؤثر است.

کف پایدار در آب سخت: برخی سورفکتانت‌ها در آب سخت (حاوی کلسیم و منیزیم) کف خود را از دست می‌دهند، اما لورامید تا حدی مقاوم است.

پاک‌ کننده‌های صنعتی و خودرو

حذف گریس و روغن: در ترکیب با حلال‌های آلی، برای تمیزکردن موتور خودرو و ماشین‌آلات صنعتی استفاده می‌شود.

مقایسه لورامید با سایر سورفکتانت‌های مشابه

نحوه تولید لورامید

یکی از روش های اصلی تولید لورامید واکنش اسید لوریک با آمونیاک (آمیدسازی مستقیم) است. اسید لوریک، آمونیاک به صورت گاز یا محلول آبی و اسیدهای معدنی و کاتالیزور از مواد اولیه تولید است.

در گام نخست اسید لوریک تا دمای ۱۵۰ تا ۲۰۰ درجه گرم می‌ شود تا ذوب شود. سپس گاز آمونیاک به صورت کنترل‌ شده به مخلوط اضافه می‌ شود. واکنش اصلی به صورت زیر برقرار است:

C₁₁H₂₃COOH+NH₃→C₁₁H₂₃CONH₂+H₂O

در گام بعدی آب تولیدشده به‌ وسیله تله‌ های آبگیر یا تقطیر جدا می‌ شود. محصول نهایی پس از سرد شدن به صورت بلورهای سفید رسوب می‌کند. در صورت نیاز، لورامید از طریق تبلور مجدد در حلال‌هایی مانند اتانول خالص سازی می‌ شود.

روش	مزایا	معایب
آمونیاک + اسید لوریک	خلوص بالا، مناسب صنعتی	نیاز به آمونیاک خالص
اوره + اسید لوریک	کم‌هزینه	تولید گاز CO₂
هیدرولیز نیتریل	سریع‌تر	نیاز به کاتالیزور اسیدی

واکنش اسید لوریک با اوره و هیدرولیز نیتریل‌های مربوطه دو روش دیگر تولید لورامید است که مزایا و عایب خود را دارد.

روش	مزایا	معایب
آمونیاک + اسید لوریک	خلوص بالا، مناسب صنعتی	نیاز به آمونیاک خالص
اوره + اسید لوریک	کم‌هزینه	تولید گاز CO₂
هیدرولیز نیتریل	سریع‌تر	نیاز به کاتالیزور اسیدی

» مطلب مرتبط: اسید سولفونیک چیست و چه کاربردهایی در مواد شوینده دارد

آیا لورامید ماده ای طبیعی است؟

روغن نارگیل حاوی ۴۰ تا ۵۰ درصد اسید لوریک است. روغن هسته نخل نیز حدود ۴۵ تا ۵۵ درصد اسید لوریک دارد. این روغن‌ها از طریق هیدرولیز و تقطیر به اسید لوریک خالص تبدیل می‌شوند. اگرچه منشأ اولیه آن (اسید لوریک) طبیعی است، اما لورامید یک ترکیب شیمیایی سنتز شده محسوب می‌شود، زیرا نیاز به واکنش با آمونیاک (یک ماده شیمیایی صنعتی) دارد و در طبیعت نیز به‌ صورت آمید یافت نمی‌ شود.

مزایا و معایب لورامید

مزیت ها

• بی خطر برای پوست: تحریک کنندگی کمتری نسبت به سورفکتانت های آنیونی مانند SLS دارد.
• پایداری حرارتی: مناسب برای فرمولاسیون های دترجنت در دمای بالا.
• تقویت کننده عملکرد: افزایش اثر بخشی سایر سورفکتانت ها.

معایب ها:

• هزینه تولید: نسبت به برخی سورفکتانت های سنتزی گران تر است.
• حلالیت محدود: نیاز به حلال های آلی برای فرمولاسیون های خاص.

کوکامید پروپیل بتائین ترکیبی با عملکرد مشابه لورامید است، اما این ماده سازگاری بهتر با آب نشان می دهد.

نکات ایمنی در استفاده از لورامید

الف. تماس با انسان

1. تماس پوستی

لورامید در غلظت‌های معمول کمتر از ۵٪ در فرمولاسیون تحریک‌کننده نیست، اما در افراد با پوست بسیار حساس ممکن است باعث خشکی یا قرمزی خفیف شود. در صورت تماس طولانی‌مدت مثلاً در کارگران صنعتی، استفاده از دستکش نیترلی یا لاتکس توصیه می‌ شود. برخلاف برخی مشتقات آمید مانند لورامید DEA، لورامید خالص به‌ ندرت باعث واکنش‌های آلرژیک می‌شود.

2. تماس با چشم

در صورت تماس با چشم، ممکن است باعث سوزش، قرمزی و اشک‌ریزش شود، این موضوع به‌ ویژه در غلظت‌های بالای خود را نشان می دهد. این مواقع شست‌ و شوی چشم با آب فراوان به مدت ۱۵ دقیقه و مراجعه به پزشک در صورت تداوم تحریک پیشنهاد می شود.

3. بلع یا استنشاق

لورامید سمی نیست، اما بلعیدن مقادیر زیاد ممکن است باعث تهوع یا ناراحتی گوارشی شود. نوشیدن آب یا شیر و مشورت با مرکز کنترل مسمومیت در این مواقع می تواند اقدامی ایمنی بخش باشد.

این ماده به‌صورت پودر می‌تواند گرد و غبار ایجاد کند. بنابراین استنشاق آن ممکن است باعث سرفه یا تحریک مجاری تنفسی شود. در محیط‌های صنعتی، استفاده از ماسک ضد گرد و غبار (N95) توصیه می‌ شود.

ب. ایمنی در محیط کار

لورامید در دمای اتاق زیر ۳۰ درجه سانتی گراد و دور از رطوبت نگهداری می شود. بسته‌ بندی محصول نیز باید کاملاً مهر و موم شده باشد تا از جذب رطوبت جلوگیری کند. از تماس با اسیدهای قوی مانند سولفوریک اسید یا بازهای قوی مانند سود سوزآور خودداری شود، زیرا ممکن است هیدرولیز شود.

» مطلب مرتبط: LABSA چیست و کاربردهای آن کدام است

ج. ایمنی زیست محیطی

1. تجزیه‌ پذیری

تجزیه بیولوژیکی: لورامید تحت شرایط هوازی در حضور باکتری‌ ها تجزیه‌پذیر است، اما سرعت تجزیه آن بستگی به شرایط محیطی (دما، pH، میکرو ارگانیسم‌ ها) دارد. در سیستم‌ های فاضلاب شهری، معمولاً طی چند روز تا چند هفته تجزیه می‌ شود.

2. تأثیر بر آبزیان

سمیت برای ماهی‌ ها و موجودات آبزی: در غلظت‌های بالا (بالای ۱۰۰mg/L ) ممکن است برای برخی گونه‌ های حساس سمی باشد. طبق استانداردهای OECD 201 و 202، لورامید در دسته «کم‌خطر تا متوسط» برای محیط زیست طبقه‌ بندی شده است.

3. مدیریت پسماند

دفع ضایعات: نباید مستقیماً به رودخانه‌ ها یا آب‌های زیرزمینی ریخته شود. در صورت مقدار زیاد، باید به مراکز بازیافت مواد شیمیایی تحویل داده شود.